Latin Amerika ülkelerinde kriz. 2019’da Arjantin’e ne oldu?
Latin Amerika para birimleri özellikle Arjantin pesosu son zamanlarda oldukça dengesiz bir hal almıştır ve bu hızlı değişimler piyasaya göz kulak olan birçok yatırımcı tarafından fark edilmiştir. Şu anda, Arjantin Pesosu, şiddetli inişler ve çıkışlar ile hızlı bir düşüşe giriyor - yüksek volatilite parası için bile çok fazla hızlı. Böyle bir hız treninin sebebi ne olabilir?
Latin Amerika ekonomilerinin özellikleri: geçmişleri
Ekonomistler ve uzmanların çoğuğuna göre, enflasyon ve paranın devalüasyonunun temel nedeni siyaset. 1990'lı yılların Zimbabwe ekonomik krizi, 2010’ların Venezüella krizi, hatta 1929’daki Wall Street'in Çöküşünde bile - hepsinin önemli bir politik temeli vardı.
Latin Amerika ülkeleri sık sık yüksek enflasyonlardan etkilenir. Peki neden? Ekonomist André A. Hofman'a göre bunun birkaç nedeni var. Kendisi ülkelerin tarihsel gelişiminin, günümüz kalkınmasında kritik faktörlerden biri olduğuna inanmaktadır. Bu yüzden, Latin Amerikanın şu anki durumunun iki önemli sebebi olabilir:
- Latin Amerika ülkelerinin çoğunun ekonomisi, birincil olarak ihraç edilen ürünlere dayanmaktadır ve bunlar genellikle doğa kaynakları veya kahve, mısır, gümüş gibi tarımsal ürünlerdir.
- Tarih boyunca, Latin Amerika ülkelerinin katı ve tanımlanmış bir ekonomi stratejileri yoktu ve çoğunlukla koşullara göre çalışıyorlardı. Ayrıca ve genellikle bu şartlar, yabancı yatırımlara ve politik etkiye olan bağımlılığı içermektedir.
Latin Amerika ülkeleri tarafından ihraç edilen başlıca ürünler gıda maddeleri, kahve, tahıl gevrekleri, hayvansal etler, mineral yakıtlar, vs. dir. İhraç edilen ürünlerin büyük yüzdesi hâlâ tarım ürünleridir: (OEC bilgilerine göre) Arjantin'de %52'den fazla, Kolombiya'da ise yaklaşık %39. Bu nedenle, ağır ekonomik zararın en basit nedeni kuraklık, sel, yağmur olabilir… Bir başka deyişle, kötü mahsuller ekonomiyi sert bir şekilde etkileyebilir.
Ülkeler bağımsız olsa ve artık sömürge olarak görülmeseler bile, Latin Amerika ülkeleri ekonomileri yabancı yatırımlarla sıkı sıkıya bağlantılıdır. Örneğin ABD, doğrudan yabancı yatırımlar için Meksika’nın önde gelen kaynak ülkesidir: 2018’de ABD, ülke ekonomisindeki tüm girişlerin 12,3 milyar Dolarına veya %39’una katkıda bulunmuştur. Yatırım hacminin düşmesi veya böyle bir olay yaşanması ihtimali bile, ulusal para biriminin istikrarını ciddi şekilde etkileyebilir.
Ağustos-Eylül 2019’da Arjantin'de neler oluyor?
12 Ağustos 2019'da Arjantin Pesosu birkaç saat içinde %30 düştü. 1$ 65 Peso olarak en düşük seviyesine ulaştı. Buenos Aires Borsasının en önemli endeksi olan MERVAL endeksi %31 oranında düştü. Devlet tahvili de aynı yolu takip etti. Böylece, ulusal para birimi, hisse senetleri ve tahviller - hepsi 19 yılda ilk defa aynı anda ve tamamen düştü.
Akla gelen ilk ve en makul açıklama siyasi nedenler. Fakat aslına bakılırsa, bir dizi tatsız olay gerçekleşti. Bu olaylardan sadece biri veya ikisi gerçekleşmiş olsaydı, Peso hala hayatta kalabilirdi. Fakat hepsi bir anda geldiğinde, önemli bir ekonomik krize neden oldular.
Haydi muhtemel sebepler üzerinden gidelim. İlk olarak, tabi ki politika geliyor. 11 Ağustos'ta, Ekim 2019 başkanlık seçimlerinden önce ön seçimler yapıldı. Olaylar şaşırtıcı şekilde dönüş yaptı. Şu anki başkan Mauricio Macri oyların sadece %32'sine sahip olurken, eski Cumhurbaşkanı Cristina Fernández de Kirchner tarafından desteklenen Alberto Fernández oyların %47'sini aldı.
Arjantin seçim sistemine göre, ön seçimler genel seçimlerin nihai sonucunu pek etkilemese de, bu durum Sayın Macri'nin ne kadar geride kaldığını gösterdi. Bu, özellikle Kirchnerizm saltanatını ve Cristina Kirchner’in 2014 yılındaki politikalarının nelere sebep olduğunu hatırlayan yatırımcılar için ciddi bir alarm çanı oldu.
Dolayısıyla, öncelikler yatırımcıları aşağıdaki durumla karşı karşıya bırakmaktadır: Ülkenin gelecekteki seyri belirsizdir. Bu yüzden kesinlik yok - yatırım da yok.
Aynı zamanda, ülke hala bir gıda krizinde. 2018, son yarım yüzyıldaki en kötü kurak yılıydı - ve bu, ihraç edilen malların büyük kısmının gıda ve tahıl olan bir ülkenin ekonomisine büyük zararlar veriyor. Her ne kadar çiftçiler bu yıl daha iyi mahsul öngörüyor olsalar da, şiddetli kuraklık Arjantin'in tarım ürünü ihracatını çoktan düşürdü ve cari açığı arttırdı. Dolayısıyla, bir diğer faktör düşük mahsül - düşük ihracat.
Pesonun stabilize olamamasının bir başka nedeni ise, ön seçimleri kaybettikten sonra Macri’nin ifadeleri. Macri, IMF'de dahil olmak üzere ülkenin sürüklendiği borçları yeniden müzakere etme planını duyurdu. Ayrıca, ülkenin yükselen finansal krizi çözecek başka ciddi tedbirler de aldı, ancak bunlarda başarısız olmuş gibi görünüyor. Peso neredeyse %25 daha değer kaybetti.
Arjantin'in IMF'ye zaten 56 milyar Dolarlık borcu var ve Macri yatırım ödemesini arttırmak için 5.4 milyar dolar daha talep etti. Her ne kadar IMF “bu zorlu dönemde Arjantin ile beraber olmaya devam etmeyi” kabul etse de, bu durum hala şüpheli. Macri ne kadar kaçınmaya çalışsa da ümitsiz bir şekilde kaçındığı şeyi yaptı - IMF’den daha fazla mali yardım istemişti. Onun gibi bir işadamının ülkeyi bulunduğu durumdan çıkarması gerekiyordu, ancak teknik olarak kötü durumu geri getirdi, Arjantin vatandaşları kendisini ön seçimlerde desteklemedi, çünkü onun krizin üstesinden gelebileceğini düşünmüşlerdi.Bu nedenle, üçüncü faktör, politik bir figürün beklentileri karşılayamaması olacaktır.
Peki bundan sonra ne bekleyebiliriz?
Arjantin’in önceki başkanı Cristina Fernández de Kirchner, ülkeyi derin bir krize bıraktı ve 2014’de yükümlülüklerini yerine getirememişti. Kendisi eşi Néstor Kirchner’in ardından cumhurbaşkanı olmuştu. Kendilerinin hükümdarlık döneminde, enflasyon zirveye ulaştı ve yolsuzluk Latin Amerika ülkeleri için bile dayanılmaz bir hale gelmişti. Şüphesiz yatırımcılar onun geri döndüğünü görünce kendilerini rahat hissetmemişlerdi.
Mauricio Macri gibi bir işadamı tarafından yapılan ekonomik reformlar IMF dışındaki yatırımcıları çekti, ancak ne yazık ki vatandaşları etkilemedi. Bu değişiklikler ne Arjantin halkının yaşam kalitesini ne de ekonomik gelişim hızını arttırdı. Ve ülkeyi olduğu gibi bırakan Cristina Kirchner artık Alberto Fernández için başkan yardımcısı olarak Bay Macri'den daha fazla destek görüyor.
Ekonomistlerin çoğu Arjantin Pesosunun daha da aşağı inmesini bekliyor ve tahminlerinden çok da uzak değiller. Muhtemelen, muhalefet adayı yatırımcılardan gerekli desteği alamayacak ve ülkenin borçları tatmin edici olmayan seviyelerde kalacak.
Yatırımcılar için ne yararı var?
Arjantin Pesosu, Brezilya Reali, Türk Lirası - Bu para birimleri yüksek volatiliteleri sebebiyle ciddi iniş ve çıkışlar yapar. Bu para birimlerinin oranlarındaki ciddi değişiklikler piyasada da kritik değişikliklere neden olmaktadır ve yatırımcılar bu konuda ciddi bir kazanç elde edebilir. Eğer politik duruma göz kulak olur ve temel analizi dikkatli kullanırsanız, para birimlerinin hızlı tren gibi hareketinden gelir elde edebilirsiniz.
